Amenoreja
Izostanak, ili prekid menstruacije.
Anovulacija
Izostanak ovulacije, žena može imati menstruaciju bez ovulacije.
Asistirana reprodukcija
Medicinske procedure i metode, kod kojih dolazi do manipulacije sa reproduktivnim ćelijama.
Asistirani hatching
Intervencija na membrani embriona, koja pomaže kod implantacije, tj. usađivanju embriona u sluznicu materice.
Azoospermija
Odsustvo spermatozoida u ejakulatu.
Biopsija
Uzimanje uzorka tkiva radi citološkog ili histološkog ispitivanja, kako bi se mogla potvrditi ili opovrgnuti sumnja na tumor (vidi morfologiju tumora).
Blastocista
Stadijum u razvoju embriona koji se viđa 5. ili 6. dana nakon oplodnje oocita.
Blastomera
Ćelija, koja nastaje deobom oplođene jajne ćelije. Blastomere se intenzivno mitotički dele (ova pojava se označava kao deoba zigote) i formiraju višećelijski (oko 16 – ćelijski) stadijum u razvoju embriona koji se naziva morula.
Cervikalni screening
Program redovnih ginekoloških pregleda, čiji je cilj da se na vreme otkriju predkancerogene promene (prekanceroze) ili rana faza karcinoma grlića materice. Kada dođe do abnormalnih promena na grliću materice, obično nema značajnih zdravstvenih promena ili poremećaja: postoji rizik, da ove promene neće biti detektovane na vreme. Stoga su kao jedini mogući i efikasni načini prevencije karcinoma grlića materice redovni i dosledni ginekološki pregledi (tj. precizan kolposkopski pregled, kao i pravilno prikupljen i dosledno ispitan bris onkološke citologije).
Cerviks
Grlić materice ili vrat materice. Donji suženi deo materice. Grlić materice ima cilindrični ili konusni oblik i oko polovine grlića materice je lako pristupno tokom normalnih ginekoloških pregleda.
Citologija
Označava citološki pregled, gde se pod mikroskopom ispituju pojedine ćelije, koje su bile uzete sa površine grlića materice. Tokom citološkog pregleda, nije moguće odrediti odnos tumora prema otpornim tkivima (u slučaju karcinoma nije moguće odrediti da li je karcinom in situ).
Donacija oocita
Program donacije oocita pomaže ženama čiji jajnici ne proizvode visokokvalitetne, oplodnji sposobne jajne ćelije. Ovo se odnosi na žene sa preuranjenom menopauzom, uklonjenim jajnicima ili pacijentkinje sa hromozonskom anomalijom, koja se sistemski prenosi na potomstvo. Donatorke oocita su zdrave, mlade žene koje nesebično doniraju svoje jajne ćelije ženama kojima su potrebne.
Ektopična trudnoća
Izvanmaterična trudnoća. Abnormalna trudnoća, kada se oplođena jajna ćelija usadi (implantira) van materice, uglavnom u jednom od jajovoda, jajnika ili u abdominalnoj šupljini.
Embrion
Početna faza razvoja ploda od začeća do osme nedelje trudnoće.
Endometrioza
Endometrioza je oboljenje, u kojoj su čestice endometrijuma locirane izvan šupljine materice. Često, endometrioza je uzrokom neplodnosti kod žena.
Endometrijum
Endometrijum ili sluznica materice predstavlja unutrašnju membranu materice. Tokom ciklusa, endometrijum raste do gustog žlezdasto – tkivnog sloja bogatog krvnim sudovima – pripremljenog za optimalno okruženje implantacije blastociste (embriona).
Estrogeni
Prvenstveno predstavljaju ženske polne hormone, mada se u manjoj meri nalaze i u telu muškaraca. Estrogeni su, između ostalog, komponente nekih kontraceptivnih lekova za žene posle menopauze.
FISH
Fluorescentna in situ hibridizacija predstavlja citogenetsku metodu, koja omogućuje bojenje hromozoma ili njegove određene delove. U ovoj tehnici se koriste specijalne boje (fluorohromi) koji se vezuju za određenu sekvencu DNK. Preparati se zatim posmatraju pod fluoroscentnim mikroskopom.
Folikul
Ovarijalni folikul. Jedinica formirana obično jednim oocitom (budućom jajnom ćelijom) i slojevima pratećih folikularnih ćelija.
Folitropin (FSH)
Folikulostimulirajući hormon. Predstavlja jedan iz grupe ljudskih polnih hormona, koji se javljaju kod oba pola. Kod žena podstiče sazrevanje folikula u jajnicima i stimuliše sekreciju estrogena. Kod muškaraca stimuliše formiranje polnih ćelija (spermatogenezu).
Gameti
Polne ćelije (spermatozoidi, jajne ćelije).
Gonadotropin
Gonadotropni hormoni su hormoni, koji stimulišu razvoj polnih organa kod sisara. Gonadotropini obuhvataju folitropin (FSH), lutropin (LH, luteinizirajući hormon), horiogonadotropin (HCG).
HCG
Horiogonadotropni hormon. Pojavljuje se nakon što se jajna ćelija oplodi a započinje razvoj embriona. U krvi, ovaj hormon se može detektovati od 7 – 9 dana nakon začeća, a 1 – 2 dana kasnije moguće ga je pronaći i u urinu.
HSG (histerosalpingografija)
Rendgenski pregled pomoću kojeg se utvrđuje prohodnost jajovoda. Obično se ovaj pregled vrši ambulantno i bez potpune anestezije. Nalazi su prilično tačni i precizni. Prednost ovog ispitivanja je njegova jednostavnost, kao i mali rizici u performansama. Nedostatak HSG metode je u tome, što nije moguće odrediti precizan opseg u slučaju začepljenja jajovoda i takođe, nije moguće dokazati endometriozu.
Hipofiza
Najznačajnija endokrina žlezda, koja u velikoj meri upravlja radom svih ostalih žlezda sa unutrašnjom sekrecijom u ljudskom telu. Proizvodi npr. FSH, LH, kao i ostale hormone uključene u rast i razvoj.
Histeroskopija (HSK)
Metoda minimalno invazivne operacije, kod koje je moguće malom kamerom pregledati unutrašnjost šupljine materice. Upotrebljava se npr. kod ispitivanja uzroka steriliteta, uzroka nepravilnih krvarenja, lokalizacije polipa u šupljini materice, otkrivanje razvojnih poremećaja materice.
ICSI
Princip ove metode je direktno ubrizgavanje jednog spermatozoida u citoplazmu zrelog oocita. Najpre se izabrani spermatozoid imobiliše, usisa u mikropipetu i zatim se pomoću mikromanipulacionog uređaja direktno ubrizga u oocit.
Idiopatska sterilnost
Neobjašnjiva sterilnost. Kod oko 10 – 15 % ispitanih parova nije moguće otkriti uzrok neplodnosti: kvalitet spermatozoida je unutar normalnih granica, dok kod žene nije moguće pronaći nikakav poremećaj u njenom reproduktivnom sistemu.
In vitro
Stručni termin u medicini, biologiji i ostalim srodnim oblastima, koje rade sa organizmima i njihovim delovima u veštačkim laboratorijskim uslovima. In vitro se sa latinskog prevodi kao ,,u staklu“.
In vitro fertilizacija, IVF
Proces, kod kojeg se jajna ćelija oplodi spermatozoidom van tela: in vitro. To je jedna od metoda asistirane reprodukcije, koja se koristi kod lečenja neplodnosti. Postupak obuhvata hormonsku stimulaciju jajnika u svrhu razvoja i sazrevanja više jajnih ćelija, aspiraciju (vađenje) jajnih ćelija iz jajnika i oplodnju jajnih ćelija spermatozoidima. Oplođena jajna ćelija (zigota) se zatim prenosi u matericu.
Kariotip
Skup svih hromozoma u jezgru ćelije. Kod ćelijskih jezgara određenog organizma i vrste, on je konstantan u broju, veličini i obliku hromozoma, i kao takav koristi se kao karakteristična osobina vrste. Kariotip je jedan od osnovnih objekata proučavanja citogenetike.
Kolposkopija
Ispitivanje površine grlića materice pomoću specijalnog mikroskopa – kolposkopa, koji omogućuje detektovanje ranih promena na grliću materice. Sa stanovišta ispitivane pacijentkinje, kolposkopski pregled se ne razlikuje značajno od uobičajenog ginekološkog pregleda.
Kriokonzervacija embriona
Zamrzavanje embriona (kriokonzervacija) je metoda koja se koristi za očuvanje embriona. Embrioni se stavljaju u posebne kontejnere, uskladištene u tečnom azotu na temperaturi od -196 °C. Embrioni se čuvaju u grupama od dva do četiri komada i to u specijalnom rastvoru, koji sprečava njihova oštećenja tokom procesa zamrzavanja. Nakon odmrzavanja, moguće je iskoristiti oko 60 – 80 % prvobitno zamrznutih embriona.
Kultivacija embriona
Kultivacija (gajenje). Tehnika kod koje se embrioni čuvaju u laboratoriji (6 dana).
Laparoskopija
Naziv laparoskopija se može prevesti kao ,,pogled u abdominalnu šupljinu“. U današnje vreme ima nezamenljivo mesto u ispitivanju (i lečenju) niza oboljenja. To je metoda minimalno invazivne operacije, u kojoj se pristup u abdominalnu šupljinu obezbeđuje pomoću trokara zavedenih kroz abdominalni zid. U ove ,,cevi“ uvodi se optika i operativni instrumenti. Optička kamera prikazuje na monitoru abdominalnu šupljinu i organe. Laparoskopija se koristi npr. kod ispitivanja uzroka sterilnosti, kada postoji sumnja na izvanmateričnu trudnoću, itd.
Luteinizirajući hormon (LH)
Luteinizirajući hormon (ili lutropin) podstiče stvaranje polnih hormona. Kod žena stimuliše stvaranje estrogena i progesterona u jajnicima (samim tim i formiranje žutog tela). Kod muškaraca podstiče stvaranje testosterona u semenicima.
Mejoza
Mejotska deoba, redukciona deoba – je ćelijska deoba, tokom koje dolazi do stvaranja ćelija sa redukovanim (smanjenim) brojem hromozoma, što predstavlja osnovni proces koji omogućuje polnu reprodukciju. Ovako formirane ćelije (gamete) mogu se nakon određenog vremenskog perioda spojiti sa drugom odgovarajućom gametom i stvoriti novu jedinku, koja se opet sastoji od dvostukog seta hromozoma (kao npr. spermatozoid u jajnoj ćeliji).
Menopauza
Menopauza predstavlja gubitak menstruacije. Ovo je prirodno stanje u životu žene, kada se smanjuje funkcija jajnika, čime se smanjuje proizvodnja hormona estrogena i progesterona. Menstrualni ciklus se zaustavlja i dolazi do gubitka plodnosti – žena više nije u stanju da zatrudni (prirodnim načinom). Menopauza se javlja između 45. do 55. godine. Međutim, mogu se javiti (i značajna) odstupanja u oba smera.
MESA
U slučaju, kada je transport između pasemenika i mokraćnog kanala poremećen, spermatozoide je moguće dobiti uz pomoć tehnike MESA (micro epididymal sperm aspiration), koja predstavlja mikrohiruršku aspiraciju spermatozoida direktno iz pasemenika.
Mitoza
Mitotska deoba je ćelijska deoba, kod koje od jedne ćelije sa diploidnim brojem hromozoma nastaju dve kćerke ćelije sa istim brojem hromozoma kao majka ćelija i istovremeno međusobno istim brojem hromozoma. Kod mitoze, ćelijskoj podeli prethodi složeni proces deobe ćelijskog jezgra, zahvaljujući kojem ostaje očuvan broj hromozoma u jezgrima novonastalih ćelija.
Oligomenorea
Poremećaj ritma menstrualnog krvarenja, kod kojeg se krvarenje javlja u intervalu dužem od 31 dana. Najčešće je uzrokovan hormonalnim disbalansom, a hormonska terapija ovaj poremećaj može odstraniti.
Oligospermija
Smanjenje broja spermatozoida u ejakulatu, smanjena produkcija spermatozoida.
Onkološka citologija
Onkološka citologija predstavlja osnovnu screening metodu, koja se koristi za procenu kvaliteta ćelija uzetih iz grlića materice u razmazu na predmetnoj staklenoj pločici. Cilj citološkog pregleda je detektovanje nepravilnosti ćelija u smislu predkancerogenih ili kancerogenih promena. Citologija zajedno sa kolposkopijom bi trebala da bude nezaobilazni deo preventivnih pregleda kod žena, kao i ciljanih pregleda nepravilnosti grlića materice. S obzirom na to, da je karcinom grlića materice drugi najčešći maligni karcinom polnih organa, upotreba ove dve metode zajedno od strane iskusnog i dobro obrazovanog medicinskog osoblja je osnovni preduslov za rano otkrivanje predkancerogenih promena.
Oocit
Jajne ćelije ili oociti su ženske polne ćelije. Njihov razvoj počinje još u prenatalnom periodu. Od tada, stvaranje zrelih jajnih ćelija je ograničeno na plodni period žene, koji traje od puberteta do menopauze.
Ovarijalni hiperstimulacioni sindrom (OHSS)
Redak sindrom koji se može javiti prilikom indukcije ovulacije ili kod primene metode asistirane reprodukcije.
Ovulacija
Trenutak kada dolazi do oslobađanja zrele jajne ćelije iz jajnika. Oslobođena jajna ćelija počinje polako da se kreće jajovodom prema materici uz pomoć alveola u oblogu jajovoda. Ukoliko se tokom kretanja jajovodom sretne sa spermatozoidom, dolazi do njihovog spajanja i oplodnje jajne ćelije.
PICSI
PICSI predstavlja modifikaciju mikromanipulacione ICSI oplodnje, kod koje se za oplodnju jajnih ćelija koriste isključivo zreli spermatozoidi, kod kojih je dokazana znatno niža pojava hromozonskih anomalija.
Predimplantaciona genetska dijagnostika (PGD)
U nekim, vrlo specifičnim situacijama postoji visok rizik od genetskog prenosa određenih oboljenja na potomke (hemofilija, mišićna distrofija, itd.). U ovim slučajevima, izolovane ćelije embriona se ispituju kao blastomere. Nakon genetskog ispitivanja, moguće je eliminisati oštećenu ćeliju i preneti u matericu isključivo zdrave embrione.
Predkancerogeni stadijum
Ove ćelijske promene su ograničene samo na sloj epitelija i još nisu sposobne za metastaziranje. Delimo ih na:
LG lezije (low-grade lesions) – blaga promena, koju u većini slučajeva ženski organizam može sam eliminisati bez operacije.
HG lezije (high-grade lesions) – snažnije promene, koje se mogu tretirati jednostavnim hirurškim zahvatom.
Primarna sterilnost
Stanje kada par godinu dana ili dve godine upražnjava nezaštićen redovan polni odnos, ali tokom kojeg ne dolazi do trudnoće. Neplodnost se potom odnosi na stanje tokom kojeg žena može zatrudneti (polnim odnosom ili uz pomoć asistirane reprodukcije) ali nije sposobna dete da nosi – to je ponovljeni abortus.
Produžena kultivacija (PK) embriona
Gajenje embriona u laboratoriji, embriotransfer se vrši 5. dana kultivacije – time se povećava verovatnoća za postizanje trudnoće. Ovaj tretman se koristi kod pacijentkinja, koje su već imale nekoliko neuspešnih transfera.
Progesteron
Ženski polni hormon kojeg produkuje žuto telo na jajniku nakon ovulacije. Ovim se materica priprema za trudnoću. Tokom trudnoće, progesteron produkuje placenta. Takođe, u manjoj količini formira se u korteksu nadbubrežne žlezde, kao i u semenicima kod muškaraca. Tokom klimakterijskog perioda, produkcija progesterona se smanjuje.
Prolaktin
Hormon koji proizvodi hipofiza. Visok nivo ovog hormona dovodi do hiperprolaktinemije, koja ometa ovulaciju i samim tim može dovesti do neplodnosti ili do smanjenja plodnosti. Prekomerna produkcija prolaktina, takođe, može biti uzrokovana pojedinim lekovima. Stimuliše rast mlečnih žlezda i produkciju mleka.
Punkcija oocita
Metoda dobijanja oocita iz folikula jajnika. Izvodi se u kratkotrajnoj anesteziji pod ultrazvučnom kontrolom kroz vaginu. Folikuli se stavljaju u posude sa kultivacionim medijumom i zatim se identifikuju pod mikroskopom.
Retrogradna ejakulacija
Stanje kada tokom ejakulacije dolazi do vraćanja spermatozoida nazad u mokraćni mehur a ne dolazi do njihovog izbacivanja penisom do ženskog genitalnog trakta. Međutim, ovakvi spermatozoidi su normalni i mogu se dobiti iz urina muškaraca a zatim se mogu koristiti kod metoda asistirane reprodukcije.
Sekundarna sterilnost
Stanje koje se javlja kod parova, koji već imaju jedno ili nekoliko dece, ali nakon perioda od dve godine pri redovnom nezaštićenom polnom odnosu ne mogu postići začeće.
Spermogram (SPG)
Osnovno laboratorijsko ispitivanje ejakulata, koje ukazuje na plodnost muškarca. Postoje i drugi posebni testovi za ispitivanje kvaliteta spermatozoida, koji su dizajnirani za preciznu analizu poremećaja plodnosti kod muškaraca.
Sterilitet (sterilnost)
Nemogućnost postići trudnoću.
TESE
Testikularna ekstrakcija spermatozoida. Hirurška tehnika, kod koje se uzima komad tkiva semenika i zatim se iz njega vrši ekstrakcija spermatozoida pod mikroskopom. Ova metoda se može koristiti kada je u ejakulatu prisutan mali broj spermatozoida ili kada se spermatozoidi uopšte ne nalaze u ejakulatu.
Varikokela
Poremećaj uzrokovan proširenjem vena koje odvode krv iz semenika. Utiče na 10 – 22 % odraslih muškaraca i može biti jedan od uzroka neplodnosti. Ovaj poremećaj je moguće ukloniti operacijom.
Jajovod
Uska, fleksibilna cev, koja se jednim krajem otvara u matericu a drugim u abdominalnu šupljinu blizu jajnika. Jajovodi su dva, što znači da svaki spaja matericu sa jednim jajnikom. Uloga jajovoda je, kao što već samo ime govori, transport jajne ćelije nakon ovulacije u matericu. Oplodnja jajne ćelije takođe se dešava u jajovodu.
Vitrifikacija
Metoda zamrzavanja jajnih ćelija, koja se sastoji iz direktnog potapanja jajnih ćelija u tečni azot na temperaturi od – 196 °C. Glavna prednost ove metode je u tome, da ne dolazi do formiranja kristala leda, koji mogu da oštete jajnu ćeliju i njene ćelijske strukture.
Zamrzavanje embriona
Vidi: Kriokonzervacija embriona.
Zigota
Prva faza razvoja embriona, oplođene jajne ćelije. Ćelija sa kompletnim setom hromozoma.
